Civit otu 40 ile 90 santimetreye kadar boylanabilen, iki yıllık, parlak sarı renk çiçekli ve otsu bir bitkidir. Mavi renkli bir boyarmadde bitkinin yapraklarının fermantasyonu (mayalandırma) ile elde edilir. Çivit otunun anavatanı Kafkasya yamaçlarıdır ve uzak doğudan Himalyalar’a kadar yayılmıştır. Günümüzde Kuzey Afrika ve Avrupa’da kültürü yapılmaktadır. Çivit otunun 30’a yakın türü Türkiye’de doğal olarak yetişmektedir. Fakat Türkiye’ye ne zaman geldiği bilinmemektedir.
Tarihçe
Çivit otu MÖ ki dönemlerde Mezopotamya’da mavi renk boyamalarda kullanılmıştır. Aynı zamanda Antik Yunanda ve Roma İmparatorluğunda çivit otunun indigo boyarmaddesinin kaynağı olarak biliniyordu.
73 yıllarına ait mavi renkli Masada tekstilleri ve 273 yılına ait mavi renkli Palmira tekstillerinin boyarmadde analizlerinde indigo tespit edilmiştir. Bu tekstillerin mavi renkleri de büyük bir olasılıkla çivit otu bitkisi ile boyanmıştır. Çivit otundan elde edilen boyarmadde tekstil boyamacılığının yanında pigment olarak duvar resimleri, tablolar ve kagıt boyamacılığı gibi alanlarda da kullanılmıştır. Orta çağda Fransa ve Almanya’da çivit otunun yaygın olarak tarımı yapılmaktaydı. Bu dönemde çivit otu hem tekstillerin mavi renk boyamalarında hem de bitkiden elde edilen pigmentle farklı alanlarda kullanılıyordu. Ancak 1498 yılında yeni bir deniz yolunun keşfinden sonra İngilizler kolonilerinde indigo üretimi başlatmışlar ve indigoyu Avrupa’ya gemilerle taşımışlardır. Bunun yanında Hindistan’dan da deniz yolu ile getirilen indigo daha uzuca gelmiştir.
Çivit otundan elde edilen indigo Hindistan ve diğer kolonilerden ithal edilen indigo ile rekabet edemediği için tarımı azalmıştır. Fransa ve Almanya’da çivit otu yetiştiricilerini desteklemek için ithal indigoyu yasaklaması bile fazla etkisi olamamıştır. 20. yüzyıla kadar Avrupa’da çivit otu tarımını yapan bir kaç üretici varlığını sürdürebilmiştir. Daha sonrada sentetik indigo ortaya çıkmasıyla bitkinin tarımı tamamen ortadan kalmıştır. 1990 yılları itibariyle Avrupa’da yeniden kültürü yapılmaya başlanmıştır. Günümüzde endüstri alanında kullanılmaktadır.
Boyama işlemi
Isatis tinctoria bitkisinin yaprakları fermantasyonu sonucunda elde edilen Indigotion (indigo) yardımcı kimyasal maddeler kullanılarak küp boyama yöntemiyle yapılır.
1.%3 boncuk tutkal (reçine) boyamadan önce ilık suda iyice çözülür.
2. %1 Sodyum hidroksit (NaOH) veya % 4 Sodyum karbonat (Na2CO3).
3. %5 sodyum tiyosülfat (Na2S2O3)
4. %1 fermantasyon yoluyla elde edilen indigo.
Bu maddelerin hepsi bir boyama kabına ilave edilerek yavaş yavaş ısıtılmaya başlanır, en fazla 65 0C ye kadar ısıtılır. Bu sıcaklıkta boya banyosunun rengi sarı renge dönüşür. Bu noktada boyanacak yün boyama banyosunda ile 5 dakika aralığında bekletilir. Daha sonra boyama kabından alınarak iyice sıkılır, sarı olan renk havaını oksijeni ile yükseltgenerek mavi renge dönüşür.
Boyama banyosuna yeni yün ilave edilerek her bir seferinde daha açık renkte mavi boyamalar elde edilir. Böylece ilk boyama banyosunda boyanan yün koyu mavi ve en son boyanan yün ise en açık mavi renge boyanmış olur.